„Wielcy Polacy to nasza rodzina” — udowodnieniu tej tezy poświęciłem lata ciężkiej pracy. Celem moim było to, żeby jak najwięcej osób w Polsce miało świadomość, że ludzie tacy jak Zawisza Czarny, M. Kopernik, M. Rej, J. Kochanowski, T. Kościuszko, A. Mickiewicz, A. Fredro, C.K. Norwid, M. Curie-Skłodowska, Jan Paweł II i tysiące innych, którzy budowali i rozsławiali nasz kraj, to nie byli przybysze z innej planety, ale ludzie tacy, jak my — ludzie z naszej rodziny.
Że każdy z nas, jeśli zechce, będzie mógł być taki, jak oni.
Że jesteśmy odpowiedzialni za to, co nasi przodkowie pozostawili — musimy o to dbać i to rozwijać.
Przeważająca część niniejszej bazy to ziemiaństwo (średnia szlachta) Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Nie było to jednak żadnym kryterium — celem moim było przedstawienie wszystkich (polskich) osób, w jakikolwiek sposób powiązanych rodzinnie z Mikołajem Rejem i Janem Kochanowskim. Do tej pory (marzec 2010) udało się znaleźć tych osób ponad 300.000 — żyjących od XII do XXI wieku. Są tu więc także rodziny chłopskie, mieszczańskie i nawet żydowskie.
Nie ma tu zasadniczo rodzin nie związanych z Polską (czy szerzej: Rzeczpospolitą Obojga Narodów) — w szerokim znaczeniu, zgodnie z kryteriami Polskiego Słownika Biograficznego. Genealogia rodzin obcego pochodzenia zaczyna się zwykle od momentu osiedlenia się ich w Polsce, przy czym termin „Polska” należy rozumieć w sensie zgodnym z daną epoką — dla większości okresu, jakim się zajmuję, będzie to Rzeczpospolita Obojga Narodów oraz państwa (kraje) będące jej poprzednikami i sukcesorami.
Jest jeden wyjątek: do tej bazy włączone są wszystkie osoby z Genealogii Potomków Sejmu Wielkiego (www.sejm-wielki.pl) które są rodzinnie powiązane z Janem Kochanowskim, nawet gdy nie czują żadnych związków z polskością, jak Jej Cesarska Wysokość Maria Władimirowna, głowa rosyjskiej rodziny cesarskiej.
W pierwszych wydaniach nie było tu rodzin panujących (poza poszczególnymi osobami, które wchodziły w związki rodzinne z osobami niższego stanu). Obecnie zostało to zmienione tak, by włączyć władców Polski, co z kolei wymusiło włączenie rodzin panujących w krajach ościennych: nie da się wszak ująć genealogii Piastów, książąt pomorskich, Jagiellonów, Wazów i Wettynów bez ujęcia Habsburgów czy Hohenzollernów.
Niniejsza publikacja przedstawia koligacje między osobami, a nie dane o poszczególnych osobach. Nie można jej traktować jako źródła informacji biograficznych, a jedynie jako wskazówkę, gdzie takie informacje można znaleźć.
Od czwartego wydania (2009) zmienił się tytuł tej pracy z Ci wielcy Polacy to nasza rodzina na Wielka genealogia Minakowskiej. Zdałem sobie sprawę, że dzisiaj nikt nie pamięta oryginalnych tytułów herbarzy Paprockiego, Niesieckiego, Bonieckiego czy Uruskiego: wszyscy mówią po prostu "Herbarz Uruskiego" czy "Herbarz Niesieckiego" w miejsce oryginalnego tytułu jak Rodzina czy Korona. Określenie "Wielka" odróżnia tę pracę od "małej" bazy, jaką jest internetowa Genealogia potomków Sejmu Wielkiego, opublikowana pod adresem www.sejm-wielki.pl.
W chwili zamknięcia obecnego wydania (5 marca 2010) baza liczy w tej chwili 306,5 tys. zidentyfikowanych osób (nie licząc np. nieznanych matek). Wykorzystane źródła to:
Herbarz Polski Adama Bonieckiego — to źródło najbardziej fundamentalne — w nim pojawia się połowa podanych tu osób. W całości zostało opracowane przeze mnie — z siedemnastu dużych tomów powstała baza danych zawierająca ok. 430.000 rekordów osobowych. Opracowując je starałem się nie zgubić żadnej informacji tam zawartej — do bazy wprowadziłem wszystkie osoby tam wzmiankowane, jakkolwiek powiązane rodzinnie z główną rodziną artykułu, a także wszelkie daty i piastowane urzędy (nawet nadania orderów). Wzmianki zaczerpnięte od Bonieckiego zostały opatrzone symbolem trójczłonowym, postaci 7.753.32, gdzie 7 oznacza tom VII, 753: numer artykułu w tym tomie, zaś 32 — kolejną osobę (wystąpienie osoby) w tym artykule. Kodowanie to jest zgodne z tym, co znajduje się w wydaniu elektronicznym (wersja 2.1).
Ogromne podziękowania należą się Bibliotece Kórnickiej PAN w Poznaniu, w osobach prof. J. Wisłockiego, prof. S. Sierpowskiego i dra R. Prinkego. Po pierwsze dokonano tam elektronicznego wydania Tek Dworzaczka, włącznie z przeniesieniem tablic do formatu GEDCOM, a po wtóre — byli mi łaskawi udostępnić opracowane przez siebie do formatu GEDCOM tablice z Genealogii W. Dworzaczka i Silva Heraldica Łuszczyńskiego. Gorąco namawiam czytelnika do zapoznania się bliższego z tymi pozycjami (w szczególności do nabycia Tek Dworzaczka na CD-ROM) — niniejsza baza zawiera bowiem jedynie informacje genealogiczne o osobach, które udało się rodzinnie powiązać z Mikołajem Rejem i Janem Kochanowskim. Brakuje tu też także tekstów zawartych w tamtych publikacjach. Wzmianki wzięte z prac Dworzaczka oznaczone są jako dw.11111, zaś z Łuszczyńskiego jako lu.11111 gdzie liczba została nadana przeze mnie (w oryginalnych źródłach nie było żadnego kodowania ani numeracji osób).
Informacje o legitymacjach szlachectwa w Heroldii Królestwa Polskiego, zaczerpnięte z pracy E. Sęczys Szlachta wylegitymowana... to niestety tylko drobny fragment zawartych tam informacji — to ze względu na trudność w identyfikacji osób i krótkość zachowanych wywodów. Wzmianki zaczerpnięte stąd oznaczone są przez le.111.22, gdzie pierwsza liczba to kolejny numer wywodu (nadany przeze mnie), a druga to numer osoby w tym wywodzie.
Kwerenda w Polskim Słowniku Biograficznym została dokonana przeze mnie z wykorzystaniem Indeksu haseł Polskiego Słownika Biograficznego (t. 1-37) wydanego przez Instytut Biografistyki Polonijnej w Paryżu (1999) oraz własnej jego kontynuacji. Ze wszystkich biogramów, które udało się połączyć z resztą bazy zostały wynotowane wszystkie osoby pozostające w związkach rodzinnych z bohaterem biogramu. Wzmianki zaczerpnięte z PSB oznaczone są jako psb.1111.22, gdzie pierwsza liczba oznacza numer biogramu, a druga numer osoby w tym biogramie (nie jest tu jednak zachowana kolejność oryginału). Osoby, które mają swój własny biogram, mają to wyraźnie zaznaczone (wraz z jego tytułem).
Genealogie rodów utytułowanych w Polsce T. Lenczewskiego pozwalają uzupełnić wiedzę o części rodzin arystokratycznych aż do końca XX wieku. Wprawdzie opisanych jest tam tylko 60 rodzin, jednak dzięki informacjom o teściach ich zakres jest dużo większy. Te pozycje oznaczone są jako ut.11.2.33.
Wielką wartość ma także seria Ziemianie polscy XX wieku ze względu na obszerne genealogie rodzin współczesnych, niedostępne gdzie indziej. Te pozycje oznaczone są jako zi.1.11.aaaa, gdzie pierwsza liczba to numer tomu, a druga to numer kolejny artykułu w tym tomie.
Ogromną przysługę wyświadczył książę Jerzy Czartoryski z Kanady, który był łaskaw udostępnić bazę swojej bliższej i dalszej rodziny, a w szczególności potomków ks. Aama Kazimierza Czartoryskiego. Z tej bazy tej, liczącej oryginalnie 58 tys. osób wybrane zostały wyłącznie osoby będące potomkami posłów i senatorów Sejmu Wielkiego, co mimo wszystko dało ostatecznie 20,6 tys. osób, z których ponad połowa nie występowała w wyżej wymienionych źródłach. Te pozycje oznaczone są jako cz.I111111.
Kod głównego wystąpienia danej osoby jest użyty do zakodowania samej osoby. Jest on unikalny. Dzięki temu zamiast szukać jednego z kilkudziesięciu Janów Kochanowskich, można znaleźć tego jedynego wielkiego poetę wiedząc, że ma on kod 10.522.369. Jest to odpowiednik „numeru PESEL” w odniesieniu do postaci historycznych.
Wszystkie miniaturki herbów zawarte w niniejszej bazie łaskaw był udostępnić mi ich autor, p. Tadeusz Gajl. Odnosi się to tylko do stu kilkudziesięciu najpopularniejszych polskich herbów szlacheckich, resztę można znaleźć w jego dziele Herbarz polski (Wydawnictwo L&L, Gdańsk 2007).
Niniejsza baza (w wersji GeneWeb) powstała z materiału źródłowego, jakim jest zdecydowanie większa — licząca prawie milion rekordów — relacyjna baza danych (w formacie SQL). Baza owa zawiera osobno wzmianki na temat osób i związków między osobami tak, jak one występują w źródłach. W procesie generowania bazy wyjściowej poszczególne wzmianki są sklejane, tak że w efekcie powstaje suma informacji zawartych w różnych źródłach.
Taki sposób budowania publikacji jest znakomity jeżeli bazy się uzupełniają, ale ma swoje słabości w momencie, gdy dane w poszczególnych źródłach są sprzeczne. Stąd jeżeli w jednym źródle ojcem Mikołaja Dąbrowskiego jest Jan Dąbrowski, a w innym — Henryk Dąbrowski, to w rezultacie (po utożsamieniu ojców) uzyskamy jedną osobę, nazywającą się Jan Henryk Dąbrowski lub Henryk Jan Dąbrowski. W większości przypadków taki opis odpowiada rzeczywistości, ale czasami jest wynikiem błędu.
W związku ze sposobem tworzenia bazy — zawsze (poza bardzo nielicznymi wyjątkami) w „Uwagach” przy danej osobie wymienione są wszystkie miejsca, w których występowały informacje o niej. Jeżeli zatem ktoś stwierdzi, że w tablicy jest błąd — w większości przypadków jest to wina wymienionych przy danej osobie źródeł. Ewentualnie winowajcą może być też błędne utożsamienie kilku wystąpień, tu jednak starałem się być ostrożny, o czym poniżej.
Głównym kryterium przy identyfikacji osób występujących w różnych źródłach (lub w różnych miejscach tego samego źródła) było kryterium par małżeńskich. Jeżeli w dwóch miejscach pojawia się Zygmunt Pudłowski żonaty z Salomeą Darowską, to prawie zawsze (z dokładnością do ok. jednego promila) mamy do czynienia z tą samą parą osób.
Drugim kryterium, choć stosowanym dość ostrożnie, było utożsamianie według dat życia (tam, gdzie jest znany rok urodzenia lub rok śmierci) i utożsamianie według pełnionych urzędów (choć tutaj brane były pod uwagę prawie wyłącznie urzędy senatorskie).
Po takim „uchwyceniu przyczółków” szło dalsze utożsamienie rodzin: zakładałem, że (o ile nie widać wyraźnego błędu), jedna osoba ma zawsze jednego ojca i jedną matkę, zatem można te osoby utożsamić. Podobnie (choć z dużą ostrożnością) utożsamiałem dzieci o tym samym imieniu: jeśli jedna osoba ma dwóch synów o imieniu Tadeusz, to jest to prawie na pewno ten sam syn (o ile inne fakty nie mówią inaczej, np. różne daty urodzenia lub różne drugie imiona).
Przy utożsamieniach imion i nazwisk brałem pod uwagę nie tylko ich literalną pisownię, ale i podobieństwo fonetyczne (według algorytmu zbliżonego do SOUNDEX, choć dostosowanego do potrzeb specyfiki języka polskiego. Żeby to ułatwić dokonałem standaryzacji pisowni imion, herbów i nazwisk, a w szczególności:
Przyjąłem zasadę, że jeśli dany mężczyzna używa jakiegoś przydomku (nie mylić z przezwiskiem), herbu, nazwiska, tytułu arystokratycznego lub określenia odmiejscowego, to przysługują one także wszystkim jego męskim potomkom (i ich córkom), w nieskończoność — o ile nie zostanie stwierdzone, że jakiś potomek je zmienił na inne. Wprowadza to znakomity porządek, chodź tworzy też pewne dziwactwa, z którymi należy się liczyć. Tak więc na przykład moja babka ojczysta, Zofia Radzicka herbu Nałęcz, jako potomek w linii prostej żyjącego w XV wieku Mikołaja Nałęcza zwanego „Róg” z Radzicza pod Nakłem (vide: Zakroczymskie Grodzkie Wieczyste, 92, fol. 54-56 z roku 1638) figuruje tutaj jako „Zofia Barbara Radzicka-Róg z Radzicza h. Nałęcz (mi.27)”, choć jej przodkowie przydomku „Róg” przestali używać w XVI wieku, a na przełomie XVI/XVII w. przenieśli się z Krajny do Ziemi Zakroczymskiej. Taki system pozwala jednak na szybkie odróżnienie Radzickich z linii Rogów od ich krewnych używających przydomku „Szląg”.
Przyjąłem ryzykowną strategię ustalania dat życia poszczególnych osób wiedząc, że spotka mnie za to krytyka. Będę jednak jej bronił. Otóż staram się w miarę możliwości nie pozostawić żadnej osoby bez ustalonych (przynajmniej w przybliżeniu) ram czasowych. Chodzi o to, że gdy wpiszemy do wyszukiwarki „Jan Kochanowski” otrzymujemy ponad 30 osób, o tym samym imieniu i nazwisku („Jan Korwin-Kochanowski z Kochanowa h. Ślepowron”), których na pierwszy rzut oka odróżnić nie można. Dlatego automat zbiera wszystkie informacje o datach związanych z daną osobą i jej najbliższymi, a następnie na tej podstawie wylicza daty przybliżone. Jeśli zatem dana osoba jest poświadczona w roku 1638 jako pełniąca urząd lub dokonująca transakcji majątkowej, a w roku 1642 jako zmarła, to jako szacunkową datę zgonu wyliczam 1640. Jeśli jednak jedyne, co wiem o danej osobie to to, że jej prawnuk wylegitymował się ze szlachectwa w roku 1827, to sytuacja jest już dużo trudniejsza.
Postanowiłem jednak podjąć wyzwanie i nawet w takich przypadkach wyliczać daty życia danej osoby. Robię to biorąc pod uwagę: średnią długość życia, średni wiek zawierania związków małżeńskich (osobno mężczyzn i kobiet), średni wiek płodzenia i rodzenia dzieci, średni wiek pojawiania się w źródłach (pierwszy urząd, pierwsza transakcja majątkowa) i średni wiek życia po ostatnim pojawieniu się w źródłach. Jeżeli dana osoba była często poświadczana źródłowo, to daty ustalone są w miarę dokładnie (+/- 10 lat). Jeśli — jak w powyższym przykładzie — znamy tylko jedną datę wystąpienia w źródłach prawnuka danej osoby — błąd może dochodzić do 50 lat (lub nawet więcej). Zawsze jednak lepiej, gdy dana osoba jest zlokalizowana jako żyjąca w połowie XIX wieku, bo wtedy wiemy, że na pewno nie jest ona identyczna z osobą o tym samym imieniu i nazwisku żyjącą na początku XV wieku.
W drugim wydaniu zrezygnowałem z publikowania szacunkowych dat zgonu (choć nadal są one wyliczane), były one bowiem obarczone dużo większym błędem niż szacunkowe daty urodzenia. Daty te już po wyliczeniu są zaokrąglane do pełnych dziesiątek lat.
Najważniejszym zastosowaniem niniejszej bazy jest pokazanie związków między poszczególnymi sławnymi osobami, że na przykład:
Ze szczególnych ciekawostek odnotować warto, że Jan Potocki (1761-1815), autor Pamiętnika znalezionego w Saragossie, był rodzonym praprapraprapraprawnukiem Jana Kochanowskiego (zmarł 1584), zaś z następującymi osobami ze świata wielkiej literatury łączyło go pokrewieństwo:
Zaś jego wnuk, Alfred hr. Potocki, namiestnik Galicji (zmarł 1889) był potomkiem w linii prostej takich poetów jak:
Użytkownicy programu Mozilla Firefox winni otworzyć nową zakładkę, w niej jako adres (URL) wpisać: "about:config", przewinąć stronę do miejsca, gdzie pojawia się "security.checkloaduri", a następnie zmienić wybór na "false". W innym przypadku nie będą się wyświetlały obrazki (w tym herby).
Użytkownicy Windows XP zapytani o to, czy nadal ma być blokowany program "GWD" powinni odpowiedzieć "odblokuj". Niniejsza publikacja jest niedostępna, jeżeli program gwd.exe jest wyłączony lub zablokowany.
Program użyty do obsługi niniejszej bazy (GeneWeb 4.10) działa w systemie operacyjnym Windows (w szczególności: Windows XP). Nie znam się na innych systemach operacyjnych — na pewno da się zrobić tak, żeby niniejsze wydawnictwo działało też w innym systemie operacyjnym, nie jest to jednak takie proste i ja się tego nie podejmuję.
Można znacznie przyspieszyć działanie bazy kopiując z dysku katalog o nazwie minakowski w dowolne miejsce komputera, a następnie uruchamiać znajdujący się w nim program start.bat. Uruchamianie programu z CD-ROM jest powolne, a oprócz tego wymaga posiadania dysku twardego oznaczonego literą C, na którym można pisać do katalogu C:\temp\geneweb\.
polski